یک صنعت استراتژیک

با پررنگ شدن نقش آلومینیوم در صنایع مختلف، بسیاری از کشورها توجه ویژه به این فلز استراتژیک را در دستور کار خود قرار دادند. از یک دهه قبل، برنامه‌های گسسترده‌ای برای توسعه صنعت آلومینیوم در جنوب و حاشیه خلیج فارس طراحی شد اما در ایران، دلایل مختلفی مانند تحریم‌ها و مشکلات مالی، مانع اجرایی شدن این برنامه شد. برنامه‌هایی که بر اساس واردات مواد اولیه طراحی شده بود و با توجه به انرژی ارزان در کشور، می‌توانست سود مناسبی را عاید این صنعت کند البته به شرطی که جدیدترین فناوری‌ها با فاینانس‌های مالی مناسب نیز در اختیار این صنعت قرار می‌گرفت. ارزش تجارت آلومینیوم و محصولات آن پس از رشد 11 درصدی نسبت به سال 2017، به 194 میلیارد و 320 میلیون دلار در سال 2018 رسید. این افزایش به دلیل کاربرد آلومینیوم در صنایع مختلف از جمله بسته‌بندی، ساخت‌وساز، خودروسازی و... بوده است. در سال 2018، حجم بازار آلومینیوم از نظر کمیت 79 میلیون تن ارزیابی شد. هند در سال 2018 ، نرخ رشد قابل توجه 32  درصدی را ثبت کرد. علاوه‌براین، طبق گزارش « ITC» بازارهای آلومینیوم ژاپن و کره به ترتیب 13 و 8 درصد رشد را در سال این سال تجریه کردند. از سوی دیگر، چین چندین سال است که در بازار آلومینیوم پیشرو بوده است. بر اساس آخرین یافته‌های موسسه بین‌المللی آلومینیوم «IAI»، چین با تولید 2940 هزار تن آلومینیوم، بزرگ‌ترین تولیدکننده آلومینیوم در جهان است. بخشی از تولیدات این کشور صادر و مابقی توسط صنایع الکترونیک، ساخت‌وساز و... مصرف می‌شود. جدا از سهم عمده چین، هند و ژاپن در بازار آلومینیوم، اندونزی نیز رشد قابل توجهی در این صنعت داشته است. حجم این بازار در سال 2019، 164 میلیارد و 230 میلیون دلار ارزیابی شد و پیش‌بینی می‌شود تا سال 2027، به 242 میلیارد و 440 میلیون دلار برسد. این فلز تقاضای بالایی در صنایع مختلف از جمله هوافضا، برق و بسته‌بندی دارد. افزایش تقاضا برای غذاهای بسته‌بندی شده، همراه با جایگزینی فزاینده فولاد ضد زنگ با آلومینیوم توسط خودروسازان به عنوان محرک بازار عمل می‌کنند. افزایش تقاضا برای خودروهای الکتریکی نیز از رشد بازار حمایت می‌کند. با این حال، اختلالاتی که در نتیجه کرونا در زنجیره تامین ایجاد شد و همچنین تعطیلی موقت معادن اثرات منفی بر رشد بازار داشته است.  کاهش رشد در بخش تولید به دلیل همه‌گیری کرونا، باعث عدم اطمینان قابل توجهی در بازار شد. کاهش تولید ناخالص داخلی کشورها و کاهش رشد بخش تولید، باعث کاهش بیشتر فعالیت‌های تولید آلومینیوم شد و از سوی دیگر، فعالیت‌های معدنی سنگ معدن بوکسیت متوقف شده بود. تقاضا برای محصولات نیمه‌تمام از سوی مصرف‌کنندگان به دلیل کمبود نیروی کار در بخش‌های تولیدی و همچنین تقاضا از سوی صنایع هوافضا و خودرو با کاهش مواجه بود. با این حال، تولید فویل و قوطی به دلیل افزایش مصرف غذاهای بسته‌بندی شده، رشد مثبتی را نشان داده است. با تمام این تفاسیر، صنعت آلومینیوم تحت تاثیر همه‌گیری کرونا نتوانست رشدی که انتظار می‌رفت را از خود نشان دهد اما در عین حال پیش‌بینی می‌شود در سال‌های پیش رو رشد قابل توجهی را در این صنعت شاهد باشیم. از سوی دیگر، آمریکای شمالی شرایط مناسبی را برای رشد سودآوری خود در بازار جهانی آلومینیوم به نمایش می‌گذارد. انتظار می‌رود پیشرفت‌های فناوری در زمینه‌های مختلف، رشد بازار آلومینیوم را تقویت کند. همچنین پیش‌بینی می‌شود که آمریکای شمالی با اختصاص 21 درصد از درآمد بازار جهانی در سال 2022، سهم غالب بازار جهانی آلومینیوم را به خود اختصاص دهد. همچنین کشورهایی مانند روسیه و کانادا نیز در بین کشورهای پیشرو در بازار جهانی آلومینیوم قرار دارند. بر اساس تحلیل‌ها، پیش‌بینی می شود که بازار آلومینیوم اروپا در سالیان پیش رو شاهد فرصت‌های رشد قابل توجهی باشد اما همچنان بر اساس رشد سال به سال، منطقه آسیا و اقیانوسیه بهترین عملکرد را در سطح جهان دارد. صنعتی شدن و شهرنشینی باعث افزایش سرمایه‌گذار‌ی‌ها و فعالیت‌ها در منطقه برای تقویت رشد در بازار آلومینیوم شده است؛ رشدی که همچنان نیز ادامه دارد. با این تفاسیر، صنعت آلومینیوم در اقتصاد ایران جایگاه منحصر به فردی دارد. دسترسی به منابع انرژی و نیروی کار ماهر در ایران، ارزش افزوده بالا، وجود بازار وسیع داخلی و مصرف روزافزون فرآورده‌های آلومینیومی، کاربرد وسیع آن در صنایع و دیگر بخش‌‎ها و دسترسی به بازارهای منطقه‌ای، از جمله مزیت‌های نسبی توسعه و ظرفیت‌سازی در صنعت آلومینیوم ایران است. با این وجود، صنعت آلومینیوم ایران با مسائل بنیادی و ساختاری دست به گریبان است که در ادامه به برخی از آن‌ها اشاره شده است. مطابق استاندارد معمول جهانی، از ۱.۹ کیلوگرم آلومینا، یک کیلوگرم آلومینیوم به دست می‌آید که در ایران این رقم 2.2 کیلوگرم است. بنابراین به عنوان مثال، برای تولید سالانه 125 هزار تن آلومینیوم، حداقل 275 هزار تن آلومینا نیاز است که در واقع مصرف بالای آلومینا، اتلاف هزینه به وجود می‌آورد. در حالی که از کل هزینه تولید آلومینیوم، 50 درصد مربوط به آلومینا و مواد اولیه، ۲۵ درصد انرژی و 25 درصد باقی‌مانده مربوط به نیروی کار است، مصرف انرژی بیش از متوسط جهانی بوده و از این رو، مصرف افزون بر نیاز واقعی انرژی و مواد اولیه و افزایش قیمت انرژی، هزینه تولید آلومینیوم در ایران را نسبت به رقبا افزایش داده و مزیت نسبی و رقابتی کشور در تولید آلومینیوم را به شدت کم کرده است. بنابراین نوسازی، استفاده از فناوری نوین در شرکت‌های تولیدکننده، رفع مشکلات زیست‌محیطی و استفاده بهینه از عوامل و نهاده‌های تولید و برنامه‌ریزی برای بهره‌برداری کامل از ظرفیت‌های تولید و اجرای طرح‌های توسعه، جزو اولویت‌های توسعه آلومینیوم کشور است. در حال حاضر حدود ۱۰ درصد از ظرفیت اسمی تولید آلومینیوم در خاورمیانه به نتیجه رسیده است. عربستان سعودی ، امارات و بحرین، از پرچمداران تولید آلومینیوم در خاورمیانه به شمار می‌آیند و طبق برنامه‌های اعلام شده در آینده نزدیک، نقش پررنگ‌تری نیز در بازار جهانی ایفا خواهند کرد. برای مثال امارات در نظر دارد که تا سال ۲۰۳۵، به تولید ۲۰ میلیون تن آلومینیوم دست پیدا کند؛ در حالی که در ایران هنوز نتوانسته‌ایم به تولید یک میلیون تن دست بیاییم و با تولید حدود  ۵۶۰ هزار تن در سال، در رده نوزدهم بزرگ‌ترین تولیدکنندگان آلومینینوم در جهان قرار گرفته‌ایم. آن هم در شرایطی که افزایش قیمت آلومینیوم و رشد تقاضای این فلز، باید ایران را به توجه بیشتر به این صنعت هدایت کند. طبق آمار، صادرات آلومینیوم ایران در ماه دسامبر 2021  ، به حدود ۶۰۰  میلیون دلار رسید.  این رقم افزایش ۲۵۶میلیون دلاری را نسبت به ماه دسامبر 2020 نشان می‌دهد و در  سال 2021  ، به بالاترین حد خود رسیده است. یادداشت: حمیدرضا بادکوبه هزاوه انتهای پیام//